خراطی چیست؟ | آموزش کامل خراطی و خرید دستگاه خراطی

خراطی چیست؟

کار با چوب از هزاران سال پیش تا کنون برای بشر بسیار جالب و جذاب بوده؛ به همین جهت از آن در  شاخه‌های مختلفی مانند کارهای عمرانی، ساخت لوازم منزل، وسایل تزیینی و … استفاده می‌شود. استفاده از چوب تنها به نجاری محدود نمی‌شود بلکه از آن در منبت‌ کاری، معرق‌ کاری، خاتم‌ کاری، ساخت ارسی و خراطی استفاده می‌شود.

هنر خراطی یکی از صنایع دستی ایران است که از دیرباز تا کنون رواج داشته و طرفداران خاص خود را دارد. این هنر به‌طور کلی بیشتر در مناطق و کشورهایی که چوب در آن یافت می‌شود دیده می‌شود. واژه خراطی ریشه عربی داشته و از فعل خرط به معنای تراش و متقارن سازی چوب یا جدا کردن پوست چوب است. برخی خراطی را با نجاری یکی می‌دانند اما این دو شاخه باهم کاملا تفاوت دارند. در هنر نجاری، نجار سعی می‌کند تا از کنار هم قرار دادن انواع چوب، احجام گوناگون ایجاد کند در حالیکه در هنر خراطی، خراط با تراش چوب حجم مورد نظر را ایجاد می‌کند. نمونه‌هایی از هنر خراطی را می‌توان در گهواره، پایه آباژور، پایه میز، شمعدان، ظروف چوبی و … مشاهده کرد.

تاریخچه خراطی

تاریخ شروع هنر خراطی به‌طور دقیق مشخص نیست اما از آنجا که چوب از اولین موادی بوده که بشر شناخته، می‌توان گفت قدمت این هنر به زمانی‌ بازمی‌گردد که انسان اولیه برای نخستین بار با استفاده از چوب سلاح ساخت.

قدیمی‌ترین اثر خراطی مربوط به مقبره توتانخامون در مصر است که قدمتی بیش از  سه‌هزار سال دارد. همچنین آثار کشف شده در مصر هم قدمت خراطی را به ۱۳۰۰ سال قبل از میلاد مسیح نسبت می‌دهند. در آن زمان خراطی مانند امروز وجود نداشت و برای تراش چوب به دو نفر نیاز بود تا یک نفر چوب را چرخانده و دیگری  با ابزار تیز به چوب درحال چرخش فرم دهد. پس از آن در قرون وسطی رومیان این هنر را گسترش دادند و با اضافه کردن پدال به ماشین خراطی، کار را ساده و از آن در کارهای دیگری مانند خم کردن فلزات استفاده کردند.

در قرن‌های ۱۶ و ۱۷ میلادی آوازه خراطی به اروپا رسید و به‌زودی به یکی از سرگرمی‌های طبقه اشراف، درباریان و حکمرانان اروپایی تبدیل شد.

اگرچه خراطی در بیشتر شهرهای ایران رواج دارد اما در شهرهایی که دسترسی به ماده اولیه آن یعنی چوب راحت‌تر است، رونق بیشتری دارد. از جمله این شهرها می‌توان به تبریز، رشت، ساری، چالوس، اردبیل، ارومیه، سقز، دزفول، سنندج و تهران اشاره کرد. تخت، چهارپایه و جای عود همگی نمونه‌هایی از خراطی است که در بقایای نقش برجسته‌های کاخ داریوش به یادگار مانده است.

راهنمای خرید دستگاه خراطی

هنر خراطی با باربرداری و ایجاد حجم برای تکه چوب انجام می‌شود. در گذشته این کار با دست یا ابزارهای ساده صورت می‌گرفت که با پدال کنترل می‌شدند اما امروزه از ماشین های خراطی استفاده می‌شود که بسیار پیشرفته‌تر هستند.  ابزارهای خراطی بر اساس سرعت به دو دسته تک سرعته و چند سرعته و براساس پایه به دو نوع پایه‌دار و رومیزی تقسیم می‌شوند که در ادامه به معرفی آن‌ها می‌پردازیم.

انواع دستگاه های خراطی

اگر بخواهیم دستگاه‌های خراطی را براساس چگونگی انتقال نیروی محرکه تقسیم کنیم، دستگاه خراطی به دو دسته چند سرعته و تک سرعته تقسیم می‌شوند.

دستگاه خراطی چند سرعته: همانطور که از نام این دستگاه مشخص است، سرعت‌های مختلفی داشته و به‌راحتی فقط با عوض کردن وضعیت کلید می‌توان سرعت آن را تغییر داد.

دستگاه‌ خراطی تک سرعته: تغییر سرعت در این نوع دستگاه با تعویض جای تسمه‌ روی فولی پله‌ای اتفاق می‌افتد. فولی‌ها بر عکس هم قرار گرفته‌اند که یکی روی محور اصلی و دیگری موازی آن روی محور نیش در لنگه قرار می‌گیرد. هر چه قطر فولی بزرگ‌تر باشد و قطر فولی لنگه کوچک‌تر ، سرعت دستگاه  بیشتر خواهد بود و بالعکس.

همچنین دستگاه خراطی را براساس نوع پایه به دو دسته رومیزی و پایه‌دار تقسیم می‌کنند. بدنه دستگاه خراطی پایه دار روی پایه قرار می‌گیرد اما در نوع رومیزی، دستگاه پایه نداشته و باید روی میز قرار بگیرد.

نکته: اندازه دستگاه بیان کننده اندازه بزرگ‌ترین قطر قطعه چوبی است که می‌توان روی دستگاه استفاده کرد. برای مثال دستگاه ۴۰ سانتی‌متری می‌تواند قطعه چوبی با قطر ۴۰ سانتی‌متر را خراطی کند. یکی از رایج‌ترین دستگاه‌های خراطی دستگاه ۳۰ سانتی‌متری است که طول مفید بدنه آن ۹۰ سانتی‌متر  و سرعت آن بین ۳۰۰ تا ۲۷۰۰ دور در دقیقه است.

اجزا دستگاه خراطی

هر دستگاه خراطی از چهار بخش اصلی تشکیل شده که در ادامه به معرفی و توضیح هریک به‌صورت جداگانه می‌پردازیم.

بدنه اصلی: طراحی بدنه اصلی مانند ریل بوده تا تکیه گاه ابزار (پیش پا) و فک متحرک (پله) روی آن به راحتی حرکت کنند. اگر دستگاه شما پایه دار است، پایه ها به زیر بدنه اصلی وصل شده است.

فک ثابت: در قسمت سر بدنه فک ثابت قرار گرفته و در واقع محفظه‌ای است که موتور در آن تعبیه شده و نیروی چرخشی را از این قسمت به سایر قسمت‌ها مانند نیش و سه نظام منتقل می‌کند.

فک متحرک: فک متحرک که به آن پله هم می‌گویند به صورت کشویی روی بدنه قرار گرفته و  با داشتن حالت ریلی به عقب و جلو حرکت می‌کند. این قسمت نسبت به طول قطعه کار تنظیم شده و با اهرم در جای خود ثابت می‌شود. روی فک متحرک، مرغکی دوکی ‌شکل تعبیه شده که محور آن در امتداد محور نیش بوده  و به‌صورت آزادانه می‌چرخد.

تکیه‌گاه ابزار: همانطور که از نام این قسمت پیداست، پیش پا به عنوان تکیه‌گاهی برای ابزار بوده و مانند پله روی ریل در جهات مختلف حرکت می‌کند و با چند اهرم عقب، جلو و ارتفاع آن تنظیم می‌شود.

ابزارهای اصلی

مغار، نون گاز، اسکنه و جداکننده همگی از ابزارهای اصلی هستند. پولاد و نون گاز  وظیفه بریدن الياف چوب را برعهده دارند اما اسکنه‌ برای تراش و کندن چوب استفاده می‌شود.

مغار: مغار میله‌ای مستطیلی شکل بوده که در دو طرف لبه آن تیغه تیز شیب‌دار دارد. جنس اکثر مغارها از فولاد سخت بوده و در اندازه‌های ۱۲، ۱۹، ۲۵، ۳۲ میلی‌متری به بازار عرضه می‌شود. مغار انواع مختلفی دارد که بسته به نوع کار می‌توانید نوع مناسب را انتخاب کنید اما اگر تازه کار هستید بهتر است از مغار ۱۹ میلی‌متری استفاده کنید.

نون گاز: یکی از معمول‌ترین ابزارهای خراطی نون گاز است که در اندازه‌های ۳ تا ۱۹ میلی‌متری به بازار عرضه می‌شود. این ابزار مقطعی کمانی داشته که برای برش گلویی و تو رفتگی‌ها استفاده می‌شود. نون گاز کاسه و اندام از انواع این ابزار هستند.

اسكنه‌: اسکنه‌ یا تراشنده بسیار شبیه مغار بوده با این تفاوت که سطح مقطعی مربع شکل داشته و زاویه لبه برش آن ۴۵ درجه است. اسکنه تخت، سرکج، ناخنی، سرگرد، چاقویی و … همگی از انواع مختلف این ابزار هستند.

جداکننده: همانطور که از نام این ابزار پیداست از آن برای جداسازی تکه‌های اضافه دو سر قطعه در پایان کار استفاده می‌شود.

انتخاب چوب مناسب خراطی

یکی از مهم‌ترین مراحل در خراطی انتخاب چوب مناسب است. تقریبا می‌توان با تمام انواع چوب خراطی کرد اما برخی از چوب‌ها برای خراطی بسیار ایده‌آل هستند. جالب است بدانید که برای خراطی حتی می‌توانید از تکه چوب‌های دور ریز هم استفاده کنید و حتما نیازی نیست تکه چوبی خاص داشته باشید.

در خراطی چوب از چوب‌های مختلفی استفاده می شود ولی از رایج ترین آنها می توان  به گردو، فوفل، بید، توسکا، گلابی، شمشاد، افرا، زیتون، نارون، زبان گنجشک، چنار، چوب سفید و توت نَرک اشاره کرد.

البته لازم به ذکر است که در برخی از مناطق کشورمان از چوب محلی خاص هم استفاده می‌شود؛ برای مثال در دزفول نوعی چوب محلی به نام «جغ» و در ایرانشهر «چوب کهور» وجود دارد که از درختان بومی منطقه هستند و مورد استفاده‌ی خراطان قرار می‌گیرند.

دستگاه خراطی مناسب

به طور کلی ماشین‌های رومیزی معمولاً قدرت کمتر، ساختمانی ضعیف‌تر و دهانه کار گیر و طول کار کمتری نسبت به انواع ایستاده دارند و ماشین‌های ایستاده وزن و ساختمان محکم‌تری داشته و در میان استادکاران محبوب‌تر هستند اما اینکه ماشین خراطی ایستاده بهتر است یا رومیزی تا حد زیادی به کاربرد شما بستگی دارد. قبل از خرید دستگاه خراطی باید پروژه‌ خود را در نظر بگیرید و با توجه به نوع سازه، حجم، طول و قطر قطعه کار، دستگاه خود را انتخاب کرده و سپس امکانات دیگر دستگاه را مد نظر قرار دهید.

اگر شما هم نکته، نظر یا سوالی درباره خراطی یا انواع دستگاه خراطی دارید در قسمت نظرات آن را با ما درمیان بگذارید.