مقدمه‌ای بر اهمیت چوب‌شناسی و دامنه کاربرد چوب

چوب در بقاء و پیشرفت نسل انسان در طول تاریخ نقشی حیاتی را ایفا کرده است. درختان در کنار نیازهای اولیه‌ی زندگی بشر –اکسیژن، مواد غذایی، گرما، مواد دارویی، پناه‌گاه و …- به عنوان مواد اولیه در المان‌های شاخص در پیشرفت‌های مختلف فرهنگی -همانند کاغذ، مبلمان، ادوات موسیقی، و آثار هنری- مورد استفاده قرار گرفته‌اند. در گذر زمان، ویژگی‌های منحصر به فرد و وفور متمایز چوب، آن را به ماده‌ای طبیعی تبدیل کرده که برای مصارف مختلف نظیر اسکلت ساختمان‌ها، مبلمان، ابزار، ماشین‌آلات، و اشیاء تزئینی به کار می‌رود. امروزه نیز چوب به دلیل کاربردها و مصارف متنوع دارای ارزش بسیار زیادی است. حتی امروزه و در میان پیچیدگی‌های تکنولوژی و ظهور مواد جدید، اما همچنان از چوب به دلیل تنوع، زیبایی و در دسترس بودن گونه‌های مختلف آن در بسیاری از صنایع مختلف مانند ساختمان‌سازی و مبلمان استفاده می‌گردد.

در حالی که عمده‌ توجه و تأکید در صنعت چوب بر روی آموزش و فراگیری ابزار و نسل جدید ماشین‌آلات و نحوه‌ی کار با آن‌ها است، اما برای تکمیل جنبه‌های مختلف این حرفه نمی‌توان از عنصر اساسی و بنیادی در این صنعت، یعنی چوب، چشم‌پوشی نمود. درست مانند انسان‌ها، چوب‌ها نیز خواص و ویژگی‌های متفاوت و ظاهر و شکل بسیار متنوعی دارند. در راستای شناخت هر چه بیشتر رفتار چوب، به عنوان ماده‌ی اولیه و اصلی موجود در این صنعت، باید دانست که پیش از ورود به کارگاه، چوب چه فرآیند و مسیری را طی نموده است. نحوه‌ی رشد درخت و شرایط محیطی پیرامون آن، تا چگونگی قطع درخت و رطوبت‌زدایی چوب، همه و همه در تولید محصول نهایی بسیار تأثیرگذارند.

دامنه‌ی کاربرد چوب

در گذشته، برخی از انواع چوب برای مصارف زیادی به کار می‌رفته‌اند در حالیکه برخی گونه‌های دیگر به سبب کمیاب بودن، در دسترس نبودن، یا تقاضای کم، مصرف چندانی نداشته‌اند. برای مثال از بلوط سفید به دلیل سخت بودن و استقامت بالا، در کشتی‌سازی، پل‌سازی، ابزار کشاورزی، تیرهای سقف انبارها، خطوط راه‌آهن، نرده‌های چوبی، و کف‌سازی ساختمان‌ها استفاده می‌شود. آنچه سازندگان یا کارگران اولیه در ارتباط با کاربردهای انواع مختلف چوب با آزمون و خطا به دست آورده بودند، به اساس و پایه‌ای برای انتخاب چوب مناسب در راستای رفع یک نیاز مبدل شد. برای مثال، بر همگان آشکار شد که چوب یک درخت رشد یافته تحت شرایطی معین، مستحکم‌تر، مقاوم‌تر و کاربردی‌تر از چوب درختی است که در شرایط متفاوتی رشد کرده است. مطالعات اخیر در این راستا نشان می‌دهد که مکان جغرافیایی و شرایطی که درخت در آن رشد نموده است در شکل‌گیری خواص و ویژگی‌های چوب بیشترین تأثیر را دارند.

چوب، اگر به درستی مورد استفاده قرار گیرد، به عنوان یک مواد اولیه‌ی پایدار قلمداد می‌گردد. هر گونه از انواع مختلف درختان، الوار چوبی با کیفیت و ویژگی‌های متفاوتی را تولید می‌کند و این امر بدان معنی است که طیف متنوع و گسترده‌ای از گونه‌های چوب برای مصارف و کاربردهای گوناگون وجود دارد. از ساخت و تولید قطعات تزئینی رومیزی گرفته تا ساخت اسکلت ساختمان‌ها، چوب به عنوان مواد اولیه نقش پر رنگی را ایفا می‌کند.

دامنه کاربرد چوب مجله نوین چوب

طیف گوناگون و وسیع محصولات چوبی خود نشانه‌ای از دامنه‌ی کاربرد چوب است. این گوناگونی نتیجه‌ی ویژگی‌های متفاوت ظاهری و کاربردی انواع مختلف چوب است. در بیشتر موارد، بیش از یک ویژگی چوب استفاده شده در فرآیند تولید محصول نهایی اهمیت داشته‌ است، برای مثال در  تولید یک محصول خاص، ویژگی‌های ظاهری نظیر بافت، الگوی رگه‌های چوب و رنگ ممکن است در برابر ویژگی‌های دیگری نظیر قابلیت ابزار زنی با ماشین یا ابزارآلات دستی، پایداری و مقاومت در برابر تنش‌های جانبی نظیر فشار مورد ارزیابی قرار گیرد.

قابلیت‌های دکوراتیو چوب به رنگ، شکل، و درخشندگی آن، و همچنین نحوه‌ی رنگ‌آمیزی و اتمام کار آن وابسته است. به دلیل ترکیب رنگ چوب که به خاطر ماهیت آن به صورت دوتایی وجود دارد، یافتن اطلاعات درباره‌ی رنگ دقیق یک گونه‌ی خاص چوب امکان پذیر نیست. در بیشتر گونه‌ها، لایه‌ی خارجی چوب رنگ روشن‌تری دارد و حتی در بعضی گونه‌ها عملاً به رنگ سفید بسیار نزدیک است. لایه‌ی سفید رنگ و خارجی برخی گونه‌ها مانند افرا، برای برخی کاربردها به لایه‌ی داخلی و عموماً نرم‌تر چوب ترجیح داده می‌شود. رنگ لایه‌ی داخلی معمولاً تیره‌تر و یکنواخت‌تر است. در بعضی گونه‌ها مانند صنوبر و راش نیز تفاوت چندانی میان لایه‌ی داخلی و خارجی چوب وجود ندارد.

برای شناخت بهتر انواع چوب می‌توانید این مقاله را مطالعه کنید: شناخت انواع چوب

رفتار چوب در برابر رطوبت

آب در تمامی قسمت‌های یک درخت وجود داشته و در همه‌جای بافت چوب نفوذ می‌کند. در یک درخت زنده، یا کنده‌ای تازه، یا یک قطعه چوب نم‌دار معمولاً بیش از نیمی از وزن را آب تشکیل می‌دهد. اگر چه هنگامی که تنه‌ی درخت قطع و به قطعات کوچکتر تقسیم شده و یا قطعات چوب به محصولات چوبی مبدل می‌گردند، رطوبت داخل چوب به سمت تعادل با دما و رطوبت محیط اطراف آن می‌رود. در نهایت، حتی در حالتی که چوب با محیط به طور کامل به تعادل رسیده و چنین به نظر می‌رسد که چوب کاملاً خشک شده است، همچنان اندکی رطوبت در چوب وجود خواهد داشت. تنها هنگامی که چوب در کوره‌ای با دمای ۱۰۰ درجه سانتی‌گراد قرار گیرد تمامی رطوبت موجود در آن از بین خواهد رفت.

البته خشک کردن چوب با روش مصنوعی (کوره خشک‌کن) نیز باعث بروز تغییراتی در چوب شده و ممکن است حتی چوب در حین فرآیند خشک شدن دچار پیچش در جهات مختلف شود و یا روی سطح آن ترک‌های کوچکی مشاهده گردد.

چوب دائماً در حال تبادل رطوبت با محیط اطراف خود است. بسته به مرطوب یا خشک بودن هوای محیط، رطوبت چوب افزایش یافته یا ممکن است کاهش یابد. این تبادل رطوبت با محیط بر ویژگی‌ها و قابلیت‌های چوب تأثیرات مختلفی می‌گذارد.